Jest podstawową formą wsparcia. Oznacza to, że od tego czy przysługuje nam prawo do zasiłku rodzinnego, zależy czy otrzymamy dodatki opisane w ustawie (nie dotyczy to jednak świadczeń opiekuńczych i jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się żywego dziecka). Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków związanych z utrzymaniem dziecka.

Komu przysługuje zasiłek rodzinny

Prawo do zasiłku rodzinnego oraz dodatków przysługuje:
- rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,
- osobie faktycznie opiekującej się dzieckiem (jeśli wystąpiła do sądu z wnioskiem o przysposobienie dziecka),
- osobie uczącej się (pełnoletniej, niepozostającej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony).

Prawo do zasiłku a wiek dziecka
Zasiłek rodzinny przysługuje osobom, o których mowa powyżej, do ukończenia przez dziecko:
1) 18 roku życia lub
2) nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo
3) 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasiłek rodzinny przysługuje też osobie uczącej się (w rozumieniu ustawy) w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia.

Zasiłek nie przysługuje jeśli:
- dziecko lub osoba ucząca się pozostają w związku małżeńskim,
- dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
- osoba ucząca się została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie,
- pełnoletnie dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.

Zasiłek nie przysługuje również jeśli osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że:
- rodzice lub jedno z rodziców dziecka nie żyje,
- ojciec dziecka jest nieznany,
- powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone,
- sąd zobowiązał jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka i nie zobowiązał drugiego z rodziców do świadczenia alimentacyjnego na rzecz tego dziecka (chodzi m.in. o sytuację, kiedy rodzice rozstając się, dzielą się wychowaniem dzieci np. jedno dziecko wychowuje matka, a drugie ojciec).
(o zasiłku rodzinnym dla osób samotnie wychowujących piszemy też w rozdziale: „Samotne wychowywanie a uprawnienie do zasiłku rodzinnego”)
Kryterium dochodowe

Zasiłek rodzinny zostanie przyznany, jeśli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 504 zł. Jeśli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne kwota nie może być większa niż 583 zł. Należy legitymować się wtedy orzeczeniem o niepełnosprawności (w przypadku dziecka do 16 r. życia) lub orzeczeniem o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (w przypadku starszych dzieci lub osoby pełnoletniej uczącej się).

Zasiłek przysługuje również osobom, których dochód przekracza wyżej wymienione stawki o kwotę niższą lub równą najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany. Musi być jednak spełniony warunek: zasiłek rodzinny przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym (czyli dwa razy z rzędu) zasiłek rodzinny nie przysługuje.

UWAGA: Od 6 lipca 2007 r. obowiązuje sprecyzowany i jednolity sposób liczenia zwiększonego dochodu (o kwotą najniższego zasiłku). Wcześniej najczęściej liczono go tak, że kwotę zasiłku (możliwą kwotę przekroczenia kryterium dochodowego) dodawało się do dochodu rodziny tylko raz. Nowe przepisy wprowadziły zasadę, że kwota zasiłku będzie doliczana tyle razy ile jest osób w rodzinie, czyli będzie liczona na osobę w rodzinie. Różnicę wyjaśniają poniższe przykłady.

Przykład liczenia dochodu przed 6 lipca 2007
Dochód trzyosobowej rodziny w przeliczeniu na osobę wynosi 530 zł. Rodzinie nie przysługuje zasiłek ponieważ przekroczone zostało kryterium dochodowe. 530 x 3 = 1590 – ta kwota jest większa od kwoty 1560 ((504 x 3) + 48). Gdyby dochody tej rodziny nie przekroczyły kwoty 1560 zł, zasiłek przysługiwałby, jeśli rodzina otrzymywała go w poprzednim okresie zasiłkowym.

Przykład liczenia dochodu od 6 lipca 2007
Dochód trzyosobowej rodziny w przeliczeniu na osobę wynosi 530 zł. Rodzinie przysługuje zasiłek. Nie zostało przekroczone kryterium dochodowe – kryterium liczone w nowy sposób. 530 x 3 = 1590 – ta kwota jest mniejsza od kwoty 1656 ((504 x 3) + (48 x 3)). Dopiero przekroczenie kwoty 1656 pozbawiałoby rodzinę uprawnień do pomocy. Rodzina musi tylko spełnić warunek mówiący o otrzymywaniu zasiłku w poprzednim okresie.

Warto zwrócić uwagę, że dochody rodziny w obu opisanych przykładach są takie same. Rodzina przed 6 lipca 2007 r. nie miała prawa do wsparcia, jednak po wejściu w życie nowych przepisów jest do niego uprawniona.

Obliczając dochód uwzględnia się zarówno przychody podlegające opodatkowaniu jak i nieopodatkowane. W przypadku tych pierwszych – dochód bez kwoty należnego podatku. Dochód pomniejszany jest również o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz o koszty uzyskania przychodu. Do przychodów niepodlegających opodatkowaniu, które bierze się pod uwagę przy obliczaniu dochodu, zaliczane są m.in.: renty inwalidów wojennych, dodatek kombatancki, świadczenia pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej, zasiłki chorobowe, alimenty na dzieci (lista zawarta w ustawie jest znacznie dłuższa). Od dochodu odlicza się kwoty alimentów płaconych na rzecz innych osób.
_____________________________________
Okres zasiłkowy - zmiana w 2009 r.
Świadczenia rodzinne przyznawane są w tzw. okresie zasiłkowym. Okresy rozpoczynają się 1 września i kończą 31 sierpnia następnego roku. Z terminem okresu zasiłkowego wiąże się również okres uzyskiwania dochodów branych pod uwagę przy przyznawaniu pomocy. Obowiązuje zasada, że bierze się pod uwagę dochody z roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym rozpoczyna się dany okres zasiłkowy. Dla okresu, który rozpoczął się 1.09.2008 uwzględniane są więc dochody z 2007 r.

W 2009 r. okres zasiłkowy rozpocznie się 1 listopada. Oznacza to, że okres zasiłkowy rozpoczęty 1 września 2008 r. będzie trwał do końca października 2009 r.
_____________________________________

Należy pamiętać, że przy ustalaniu sytuacji dochodowej bierze się również pod uwagę tzw. dochody uzyskane oraz dochody utracone. Dotyczy to dochodów uzyskiwanych lub traconych w roku, w którym ubiegamy się o wsparcie (ale przed złożeniem wniosku o pomoc). Dotyczy to także dochodów uzyskanych lub utraconych później, w trakcie trwania okresu zasiłkowego, już po przyznaniu pomocy. Może to oznaczać, że osoba, której przyznano pomoc traci ją w trakcie okresu zasiłkowego (np. po trzech miesiącach pobierania świadczeń). Może to również oznaczać, że rodzina, której odmówiono pomocy z powodu zbyt wysokich dochodów, po utracie części z tych dochodów (np. w wyniku zwolnienia z pracy) uzyskuje prawo do świadczeń i powinna ponownie składać wniosek o pomoc.

Weryfikacja kryterium dochodowego i innych kwot w 2009 r.
Kryterium dochodowe opisane powyżej nie zmieniło się od maja 2004 r., czyli od wejścia w życie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych. Chociaż w 2006 r. miała miejsce weryfikacja niektórych kwot z ustawy (zwiększono kwoty wybranych dodatków i zasiłku) to jednak nie zmieniono kwot kryterium dochodowego. W 2009 r. zapowiedziano kolejną weryfikację. Zmienią się kwoty kryterium, wysokości zasiłku i dodatków. Jednak ostateczne kwoty poznamy prawdopodobnie w połowie 2009 r.

Wysokość zasiłku rodzinnego

Zasiłek rodzinny
Kwota zasiłku rodzinnego, dodatków i innych świadczeń z ustawy o świadczeniach rodzinnych:
- 68 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia,
- 91 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia,
- 98 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.